Урлаг Соёл | Дүрслэх Урлаг & Театр
Velin сэтгүүлийн урлаг соёл буланд нийтлэгдсэн уран бүтээлч Б.Баатарзориг болон Б.Номин нарын ярилцлагыг тус сэтгүүлийн зөвшөөрөлтэйгөөр хүргэж байна.
Хэрэв та ChatGPT юм уу, хиймэл оюуны аль нэг хэрэгслээс “Монгол зураг гэж юу вэ?”, “Баатарзориг гэж хэн бэ” гэж асуувал, “Та Батжаргалын Баатарзоригийг асууж байна уу” гэж тодруулаад, “Уламжлалт монгол зургийн техникээр орчин үеийн амьдралыг дүрсэлдэг” гэж эхлээд, тэдний оролцсон биенналийн жагсаалт зэрэг ерөнхий мэдээлэл өгөх болно.
Харин цаасан сэтгүүл дээр хиймэл оюуны мэдэхгүй, бас ярихгүй зүйлийг асууя.Хариулт нь цаг хугацаа удав ч хуучрахгүй байх тийм нэг сэдэв таны үзэх зургуудад байгааг хамтад нь тайлцгаая.
Зураач Б.Номин бүтээлдээ морз ашиглаж, дөрвөн мөрт шүлгийг бичсэн байгаа. Тэгэхдээ тэнд үсэг байхгүй. Оронд нь өөр дүрс бий. Бас тэдгээр дүрсийг зөөлөн нэхмэл даавуу болгоод сүлжсэн бүтээл бий. Нэр нь Тээвэрлэгч. Техасын Даллас хотноо анх удаа Монгол уран бүтээлчийн бие даасан үзэсгэлэн болж галерейд гарсан. Тэр үзэсгэлэнд гавлын яснаас гадна Б.Номингийн өөр нэг легоны өнгөтэй бүтээл дэлгэсэн нь улаанбаатарчууд бидний танил утааны маск.
Яагаа вэ, нөгөө социализмын үеэс өвлөгдөж ирсэн, Чернобилийн ослын үеэр онцын ашиггүй нь батлагдсан орос маск. Дөнгөж төрсөн эмэгтэй яагаад ийм утааны маск бүхий бүтээл хийсэн шалтгааныг Улаанбаатарын бүх залуу эмэгтэй мэднэ. Энэ мэт нэг бүтээлээс олон асуулт, санаа гарах нь түүний онцлог гэлтэй.
Б.Номингийн хувьд Дүртэддагва гэдэг домгийн бурхныг гол дүрслэлээ болгосон, ДУДС-ийн монгол зургийн ангийг 2005 онд төгссөн, 14 дэх удаагийн Документа, Кассел, Бангкокийн Урлагийн Биенналь, Бразилын Куритиба хотын Оскар Неймаейрийн 14 дэх Орчин Үеийн Урлагийн Биенналь, найм дахь удаагийн Ази, Номхон далайн орнуудын Орчин үеийн Урлагийн Трейнналь болон Туркийн Бодрум хотын II Биеннальд бүтээлээ дэлгэсэн.
Түүний уран бүтээлийн гол сэдэв, өгүүлэмж нь хүний оршихуйн мөн чанар луу хандсан, “Энэ хорвоод ирээд буцах богинохон хугацаан дахь хүний амьдралын утга учир юу болохыг, цаашид ахин дахин төрж үхдэг төрлүүдийн тухай” хөндсөн байдаг.
Б.Баатарзориг бол монгол зургаар дамжуулж орчин үеийн нийгмийн асуудлуудыг хөндөн зурдаг. Түүний гол дүр, дүрслэл нь Микки Маус болон чоно хоёр байх бөгөөд энэ хоёр дүрээр дамжуулан одоо болон өнгөрсөн үеийн олон хүмүүсийн дүр төрх, зан авир, ёс суртахууны өнгө зүсийг дүрслэн буулгадаг уран бүтээлч юм.
Түүний бүтээлүүд Лондонгийн Хонх галерей, Инчуаны II удаагийн Биенналь, Бангкок арт Биенналь зэрэг олон газар дэлгэгдсэн байдаг.
Марзан Шаравын зургийг хүмүүс уншаад хэн, хаана юу, юу хийж, хоорондоо жиг жуг, шивэр авир хийж байгааг андахгүй мэдэж, бие биеэ нударч, шог ярьж, элэг хөшин инээж чаддаг. Хэдийгээр хүнийг бодит байгаагаар нь дүрсэлдэг барууны хэв маягаас өөр, зөвхөн зураасаар зурдаг ч гэсэн тэнд нэг зүйл их тодорхой уншигдаад байдаг. Тэр бол авир юм.
Б.Баатарзоригийн Улаан байшин нэртэй бүтээлээс та дээр дурдсан онцлог чанарыг нэн тодорхой харж болно. Бурхны зургийн байгуулалт дээр өрөгдсөн өнөө цагийн болон
ХХ зууны эхэн үеийн хүмүүсийн зан байдал гадаадын судлаач, антропологичдын анхаарлыг татаж, 2017 онд Лондонд үзэсгэлэнд дэлгэгджээ. Угсаатан судлал гэдэг энэ аварга шинжлэх ухаан цаг хугацааны ихээхэн урт хэмжигдэхүүн дээр ажилладаг. Цаг хугацаа, хүний түүхийг зуун, зуун жилээр уялдуулан хардаг, учир зүй, хариу үйлдлийг тайлбарлах дуртай хүмүүсийн ажил байдаг. Германы Хайделберг, Хамбург болон Венийн судлаачид мөн түүний бүтээлүүд дээр тайлбар, өгүүлэл, баримтат кино эрхлэн гаргажээ. Тэд юуг сонирхсон юм бол? Бидэнд уншигдаж байгаа тайллыг барууныхан бас адилхан бодож байгаа юу? Эсвэл өөр үү? Тэгэхээр эдгээрийг тодруулахаар гурван бүлэг сэдвээр ярилцсаныг танд хүргэж байна.
1 БҮЛЭГ
Та хоёр сургуулиа төгсөөд 20 жил зуржээ. Хүний насаар хоёр үе өнгөрчээ. Тийм ч учраас Монголын урлаг сонирхдог хүмүүс бол бүгд та хоёрыг мэддэг болсон. Хаана, хаанахын биеннальд оролцож ямар бүтээл дэлгэсэн бэ гэдгийг ихэнх нь мэдэж байгаа. Гэвч манай улсад жил бүр 60-70 мянган хүн насанд хүрдэг. Таван жилийн хугацаа тоолоход 300 мянган цоо шинэ залуу үе гарч ирж байна. Тийм болохоор шинэ үеийн залууст зориулаад зарим нэг энгийн зүйл асууж магадгүй шүү.
Б.Номин. Тэгээд ер нь бол энгийн л байвал зүгээр дээ.
Хорин жилийн хугацаанд уран бүтээлч хүн эхлээд өөрийгөө олох гэсэн байх. Дараа нь олсноо баталсан байх. Таны бүтээлүүдийг харж байхад сүүлийн үед бүтээлийн дүр дүрслэл тань илүү цөөн хэдэн сонголт дээр төвлөрчээ. Хэвлэлээс харахад, таныг анх хамаатны ах тань, “Монгол зургийн ангид шалгалт өгөөд үзвэл яасан юм бэ” гэж санал болгосон гэсэн. Ер нь та анх яагаад зураач болсон юм бэ?
Б.Номин. Одоо бодоход би арай л даруухан байжээ. Арван жилдээ хичээлдээ сайн байсан ч зурахдаа л илүү сайн байсан. Тэгээд нэг мэдэхэд л зураач болсон доо.
Хаана сурдаг байсан юм бэ?
Б.Номин. Зөндөө шилжсэн. Анх 1990 онд манай өвөө намайг I ангид Хөгжим бүжгийн коллежид хийлийн ангид оруулснаас хойш 82-р сургууль, тэндээсээ Эрдэнэтэд очоод, дараа нь буцаж 82-т ирсэн гэхээр дөрвөн сургууль дамжиж төгссөн.
Хүүхэд байхдаа олон тийш шилжиж, орчин солихоор таны харах өнцөгт нөлөөлсөн тийм тохиолдлууд гарч байв уу?
Б.Номин. Угаас олон шилжихээр найз нөхөд багатай шүү дээ. Тийм болохоор гэртээ зураг зураад байх нь илүү их байж. Тэр үед одоогийнх шиг энэ “нийгмийн сүлжээ” гэж байсан биш, нэг газраас нүүгээд л нөгөө найз нараасаа үүрд сална.
Та зурж эхлэхдээ л монгол зураг сонгосон уу, эсвэл өөр зүйл сонирхдог байсан уу?
Б.Номин. Анх зурагт юу, юуны анги байдгийг ч мэдэхгүй байсан. Эмэгтэй хүүхэд болохоороо, “Хувцас дизайн”-д илүү дуртай байсан. Харин би их азтай, намайг хүмүүс монгол зураг руу зөв чиглүүлж өгсөн.
Mongol zurag гэдэг үгийг орчуулахгүйгээр гадаадын урлаг сонирхогчид хэлж, тодорхойлох хандлага байна уу? Эсвэл яг ч тийм биш, бид өөрсдөө л тийм байгаасай гэж хүсээд байна уу?
Б.Номин. Харин тийм. Одоо угаас хаа явсан газар “Монгол зураг” гэх нэрийн дор ийм, тийм утгатай гэж тайлбарлах болсон. Дэлхийд өмнө нь гарч ирээгүй, шинэ байгаа нь, уламжлалт уран зургаас өөр байгаа нь тийм сэтгэгдэл төрүүлдэг байх. Тиймээс тусдаа нэртэй байх шаардлагатай болсон учраас илүү тодотгоод байгаа байлгүй.
Европчууд урлагийг биологийн төрөл зүйл шиг олон анги, бүлэгт хувааж, ангилж ялгах их ажил хийсэн. Монгол зургийн хувьд Японы, Төвөдийн зэрэг дорнын зургуудтай бас адил, төстэй тал бий. Тэгэхээр яг монгол зургаа зурдаг зураач нараас асуухад манай зураг тэдгээр орныхоос өөр үү? Төстэй зүйлс бол зөндөө байгаа, тийм ээ? Байгуулалтаас эхлээд.
Б.Баатарзориг. Ер нь газарзүйн байрлалаар нь өрнө, дорнын гэж урлагийг ялгаж болно. Сонгодог урлаг гэдэг огт өөр ойлголт шүү дээ. Түүнтэй адил бид ч бас дорнын сонгодог урлаг доторх Төв Азийн нүүдэлчдийн нэг салбар гэж хэлж болно. Монголчууд бид өөрсдөө “Монгол зураг бол нүүдэлчдийн өөрсдийн өнгө, аяс, дүрслэлийн хэлтэй уран зургийн нэг төрөл юм” гэдэг ойлголт, нэр томьёог бүгд дэмжиж байгаа.
Б.Номин. Монгол зураг гэдэг яваандаа гадаад хүмүүс ч гэсэн зурдаг нэг төрөл болох юм болов уу. Монгол зураг гэхээр ганц монгол хүн зурсандаа л монгол зураг гэх биш.
Тэгэхээр гадаад хүн зурсан ч гэсэн үүнийг “Монгол зураг” гэж тогтох шинж тэмдэг хэрэгтэй болно. Тэр нь таныхаар юу вэ?
Б.Баатарзориг. Азийн өөр улс орнуудын зураг Дундад Ази, Турк хүртэл өргөн уудам газарт тархсан учир техник болон сэтгэлгээний хувьд олон адил төстэй зүйлтэй байж болно.Тэгэхдээ өөрийн өнгө аяс нь бол ялгаатай. Алтай нурууны наана нь монгол, цаана нь казах байгаагийн адил л юм. Тэгсэн хэр нь адилхан л нүүдэлчид байдагтай адилхан. Бид нар монголчууд өөрсдөө л зурах урлагтаа шингээж хэлсэн тийм нэг хэл бий.
Б.Номин. Одоо жишээ нь монгол зургийн анги төгссөн зураач нарыг харахад тэд бүгд огт өөр өөр төрлийн бүтээл хийж байгаа шүү дээ. Яах вэ нэг ийм зарим нь орчин үеийн болгох гэж үздэг бол зарим нь анх сурсан нүүдэлчин, уламжлалт ахуй амьдралаа зураад л байж байгаа. Зарим нь жаахан үлгэрийн мэт, хүүхдийн юм шиг ч болгоод. Зарим нь ч бүр орчин үеийн болгох нь энэ гээд хүчээр ямар ч хоорондоо авцалдахгүй зүйл хийгээд л явж байна. Тэгэхээр яг тэр онцлог тодорхойлолт нь одоо гарах болоогүй ч байж мэдэх юм.
Таны сүүлд Америкт үзэсгэлэнд толилуулсан Тээвэрлэгч нэртэй бүтээлийг харахад маш их хураангуйлалт харагдлаа. Таны эхэн үеийн зургууд дүрслэл, өгүүлэмж ихтэй байсан. Одоо бол дүрслэл нь хураангуй хэр нь санаа нь илүү тод болжээ.
Б.Номин. Харин эхэн үедээ би зурганд байгаа утга санаагаа тайлбарлах гээд олон юм дүрсэлж, тэд нарыг нийлүүлж өгүүлэмж гаргах гэсэн бололтой. Одоо бол нэг бүтээл бараг 2-3 утгатай болсон байна. Олон жил эргэцүүлсэн бүтээлийн тухай санаа нэгдэж, нийлээд гарсан дүрслэл нь гэх үү. Заавал олон зүйлээр ганцхан утга гаргах биш юм байна ч юм уу?
“Цэцэн мэргэний илэрхийлэл нь товчлол” гэж Вэствоурлд цуврал дээр гардаг үг санагдлаа. Ер нь ч хураангуйлах тусмаа урлаг гоё болдог бололтой.
Б.Номин. Миний хувьд товч бөгөөд тодорхой юманд дуртай. Бас нэг зарим зураач бүтээлээ тайлбарлахаараа яг юу хэлэх гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй тойроод л байдаг. Би бол яг нэг өгүүлбэрээр л тайлбарлаад л болчихдог. Цааш дэлгэрүүлж ярьж чаддаггүй шүү дээ.
Орчин үеийн урлагийн хамгийн гол шаардлага товч байх юм шиг санагддаг. Урлагийн сургууль, дүрслэхийн оюутан дэлхийд маш их бий. Тэр том өрсөлдөөн дунд “гялс” нэг санаа шидэж л хүний анхаарлыг барьж авах эрмэлзэл их харагддаг. Хоёрт барууны урлагаас сэдэв, өгүүлэмжийн хувьд хар бараан, хүний дотоод сэтгэлийн шарх, шаналал их хүчтэй анзаарагддаг юм. Энэ бүхний дэргэд монгол уран бүтээлчдийн зураг илүү өнгө, гэгээтэй харагддаг. Дээр нь та сая хэлсэн нэг тийм нээгдээгүй, тайлагдаагүй ялгаа байх шиг санагдаж байлаа. Таны хувьд одоо гарч байгаа барууны урлагаас төрж байгаа онцгой сэтгэгдэл байгаа юу?
Б.Номин. Европ, Ази зураг чиний хэлсэн шиг өнгөн дээр ялгаа ихтэй л дээ. Ази бүтээл илүү өнгөлөг байдаг. Би өөрөө ч тийм өнгөлөг бүтээл хийдэг болохоор тэр үү орчин үеийн урлагаас тийм гоё өнгөтэй “ажлууд” илүү таалагддаг. Венецийн биенналь дээр нэг америк уран бүтээлчийн ажил надад аягүй таалагдсан. Тэр зураач нь бас индиан гаралтай байсан болохоор бүтээл нь Ази хүнийхтэй төстэй харагдсан. Тийм нэг суурьшмал амьдрал биш болохоор өнгөлөг зураг бий болдог юм болов уу. Африк урлаг бас өнгөлөг шүү дээ. Урлагт шинэ юм байна уу эсвэл өмнөх хийсэнтэй адил уйтгартай зүйлс байна уу гэж асууж байгаа бол 50, 50 хувьтай. Яалт ч үгүй сонирхолтой бүтээлүүд бас бий. Тэгэхдээ л хүмүүс тогтсон нэг зүйлээс уйдсан байх. Бид хоёр ч гэсэн одоо дан зурахаа больчихсон байгаа биз дээ. Янз бүр арга, техник оролдож, энэ нь ч бас санаагаа гаргахад илүү сонирхолтой байгаа.
Таны зураг биш зөөлөн баримлын ажлуудыг харахад хүүхдүүд чинь нөлөөлсөн юм болов уу гэж санагдсан. Лего тоглоом шиг уур амьсгал байгаа ч юм шиг. Ер нь зураг биш бүтээлүүдийн анхдагч санаа хаанаас гарсан бэ?
Б.Номин. Анх хийсэн бүтээлүүд бол тэр өнгө, өнгийн утааны багнууд байсан. Шинээр юм сурах бас хугацаа их зарцуулах болохоор угаас өөрийн оёж, нэхдэг байсан аргаараа нэхмэл масктай ажлуудыг 2019 онд хийсэн. Тэр үед яг бага хүү маань төрчихсөн байсан. Жаахан хүүхэдтэй байхад зураад суух боломж нь бага байсан болохоор нэхэх нь ч надад амар байсан байх.
Таны Тээвэрлэгч гэдэг бас зөөлөн баримлын бүтээл их сонирхолтой болсон. Тээвэрлэгч гэхээр хүний сүнсийг хоёр ертөнцийн хооронд зөөж байгааг хэлж байна уу. Тэгэхээр хүний сүнс тэр хөлөгт суугаад хаана очдог юм бол?
Б.Номин. Мэдэхгүй шүү дээ. Хүн ер нь үхэхээрээ л мэдэх байх. Хаашаа ч байж магадгүй. Хар нүх рүү л байх.
Америкт дэлгэсэн энэ үзэсгэлэнгийн бүтээлийг үзэгчид хэрхэн хүлээж авч байсан бол? Танд сэтгэгдлээ хуваалцаж байв уу? Ер нь араг яс, гавал толгойн дүрслэлээс хүмүүс бас цэрвэж, жийрхдэг үү?
Б.Номин. Хүмүүс анх жоохон жийрхээд л байх шиг байдаг байсан. Одоо харсаар байгаад дасаж байгаа байх. Зарим нь, “Аймаар хөөрхөн. Энэ надтай адилхан байна” гэдэг болсон байгаа. Миний дүрслэлүүд тийм аймаар биш царайтай, жоохон найрсаг, хөгжилтэй ч юм шиг царайтай шүү дээ.
Таныг нэг дүрслэлээ өөрийн болгоод, таних онцлог болгосон гэж ойлгож болох уу? Энэ дүрслэлээр та удаан ажилласан учраас энэ таныг тодорхойлох нэг гол шинж мөн үү?
Б.Номин. Угаас энэ чинь хүн, бидний дотор байдаг зүйл болохоор хэн л бол хэн л сэдэвлэж бүтээл хийж болно шүү дээ. Миний гаргаж ирсэн дүр аймаар гэхээсээ нэг хөгжилтэй төрхтэй.
3 БҮЛЭГ
Таны энэ бүтээл морз хэлээр бичигдсэн гэсэн. Юу гэж байгаа юм бэ?
Б.Баатарзориг. Хөх мөнх гэж эхэлдэг бөөгийн дуудлага, тамлага байгаа юм.
Үүнийг морзоор бичиж гаргах санаа анх яаж гарсан бэ? Харахад камуфляж хээ шиг, тэгсэн мөртлөө матрикс шиг.
Б.Баатарзориг. Харин одоо би тэрийгээ ерөөсөө бодоод олдоггүй юм, сайн санадаггүй. Морз гэдэг чинь зүгээр сонсдог, бид харж чадахгүй зүйл шүү дээ. Анх текстийг яаж хүний нүдэнд харагддаг урлагт буулгах вэ гэж бодсон байх. Хамгийн эхлээд “Үлэмжийн чанар”-ыг морзоор хийсэн. Яаж морз болгох вэ гэж судалж байгаад, нэг дүрслэлээр яаж буулгаж, юу хийх вэ гэж бодож байгаад л ийм болгосон. Морз өөрөө цэг, зурааснаас бүрддэг, нэг зураас нь гурван цэгтэй тэнцэнэ гээд нарийн юм билээ. Үлэмжийн чанарыг хийхдээ 21 дарь эхийг морз дүрсэд оруулж хийсэн. Дараа нь өөрийнхөө хийдэг гавлаар өөр ямар бичвэр буулгаж болох вэ гэж бодсон. Тэгээд тэнгэр, бөө, бид нарын сүнс гэдэг утга агуулгууд илүү зохицоод тэр текстийг сонгож авсан. Тэр нь бас учиртай.
Энэ монгол бичгээр тоог нь хийсэн ажлын анхдагч санаа нь юу байсан бэ?
Б.Номин. Энэ зургийг нэг хүний олон төрөл байж болно гэдэг санаагаар зурсан. Нэг хүний олон төрөл гэдэг чинь би одоо…
Б.Баатарзориг. Дахин, дахин төрөх. Төрөх болгондоо өөр юм хийх.
Хүннүгийн үед ч би бас нэг зүйл хийгээд амьдарч явсан гэдэг утгаар уу?
Б.Номин. Тийм. Тэгээд түрүүний нөгөө завь байна шүү дээ. Тэрүүгээр нааш, цааш нь зөөж, тээвэрлээд байдаг. Үргэлж, мөнх, тасралтгүй үргэлжлэх.
Монголчууд энэ санааг сонсоод нэг хэсэг нь шууд ойлгоно. Нөгөө хэсэг нь хүлээн зөвшөөрдөггүй, хүн ганц амьдарна гэж боддог байх. Биднээс бусад хүмүүс эдгээр бүтээлийн утга агуулгыг хэрхэн хүлээж авч байдаг вэ?
Б.Номин. “Аан” л гээд байдаг шүү дээ (инээв.) Зарим нь, “Тийм тэ” гээд л. Бас нэг юм байгаа. Гаднынхан гавал гэхээр л мексик гэж боддог. Бараг тэр Мексикээс санаа авсан юм уу гэж асуух нь бий. Үгүй ээ, Монголд ийм ойлголт байдаг гэхээр, “Аан” л гээд байдаг. Дүртэддагва гэж мэдэхгүй шүү дээ, Христ шүтлэгтэй хүмүүс бол.
Авьяас гэдэг үг санскритээр “дадал зуршил” гэсэн үг. Та энэ насандаа их зурсан бол дараагийн төрөлдөө зурахад тань илүү дөхөм, илүү сайн байна гэсэн үг юм байна л даа. Моцарт таван настайдаа шууд хөгжим зохиож тоглоод байна гэдэг өмнөх төрлүүддээ хуримтлагдсан мэдээлэл нь ханасан учраас шууд тэгж асгарч байгаа юм байна. Ингэж ярихаар олонх хүн, “Үгүй ээ, хүн ганц л амьдарна” гэдэг.
Б.Номин. Хүмүүс харин хоёр хуваагдсан байдаг. Би болохоор олон төрдөг гэдэгт нь итгэдэг хүн. Өөрийнхөө бодлыг харуулж байгаа л хэрэг.
Б.Баатарзориг. Хэзээнээс хүмүүс нэг л амьдраад дуусдаг гэж боддог болчихсон бэ? Хэрвээ тэгж бодвол хүн амьтнаас ялгаагүй байхгүй юу. Тэгэхэд бид нарын одоо нээж мэдээд байгаа 30-40 мянган жилийн өмнөх оршуулгын зан үйл гэдэг дандаа л дараа төрөл рүү, эс үгүй бол өнгөрсөн амьдрал нь үнэ цэнтэй байсан учраас тэр амьдралаа дараа төрөлдөө шилжүүлж хүргэхийн тулд хийсэн зан үйлүүд байдаг.
Та хоёрын бүтээлд Монголын нийгмийн амьдрал их тусгалаа олдог. Ялангуяа таны Улаан байшин гэдэг бүтээлийг аваад үзье. Оросын муухай цуст яргаллын дор бий болсон Монголын өнөөгийн нийгмийн дүр төрхүүд тэнд зогсож байгаа шүү дээ.
Б.Номин. Зарим дүрүүдийг нь бодит амьдрал дээрх нэр ус, ажил албаар нь тааж ч болмоор юм шиг. Хүмүүсийг тэр зургийн дүр шиг болоход, “Би ганц л амьдарна. Ганц л амьдрах юм чинь яасан ч яадаг юм бэ” гэх хандлага нөлөөлдөг байж магадгүй гэж бодогддог шүү.
Б.Баатарзориг. Тэгж л болохгүй. Хэрэв тэгж бодох юм бол мухардалд орно.
Б.Номин. Ер нь сүүлийн үед тэр сонин, сонин асуултуудаас бүтээлийн санаа гарч байна. “Хүн үхээд хаашаа очдог вэ” гэдэг асуултыг аваад үзэхэд л, “Муу юм хийвэл тамд очдог юм болов уу?”, “Нээрэн там гэж байдаг юм болов уу”, “Хэрвээ диваажинд очдог юм бол тэнд нүгэл үйлддэггүй мундаг хүмүүс оччихсон, жаргалтай байхаар уйдаж үхдэггүй юм уу”, Мал амьтан идэхгүй, жимс самар идээд байхаар чинь надад лав диваажин санагдахгүй.
Эсвэл энэ дэлхий чинь өөрөө диваажин юм уу. Бараг л өвс, жимс идэж амьдрах ёстой бол би чинь хонь болчих юм биш үү? Тэгэхээр энэ хонинууд чинь диваажинд байгаа юм биш үү гэх ийм сонин сонин бодлоос дараа дараачийн бүтээлүүд гарч байгаа. Миний хувьд бол нэг их тийм нийгмийн тухай сэдэв хийхээ болсон шүү дээ.
Эхэн үеийн зургуудын тань сэдэвт их орсон байх.
Б.Баатарзориг. Тийм. Эхэн үедээ нийгэм, байгаль гэж хийдэг байгаад сонирхолгүй санагддаг болсон.
Улаан байшин-тай зургаа үргэлжлүүлж асууя. Орос улс одоо дэлхийд дайнч нэр хүндтэй болчихлоо шүү дээ. Тэгэхээр таны бүтээл дээр тэдний авир, төрхийг гаргасан байдал нь гаднын үзэгчдэд сонин байна уу?
Б.Баатарзориг. Би нэг сүүлийн үед аж байдал гэхээсээ илүү жаахан сонин, хуучин түүхүүдийг сонирхох болсон. Коммунизм үүсэж байх үеийн Оросууд ч юм уу. Ер нь XX зууны эхэн үе их сонирхолтой санагддаг болсон.
Олон юмны эргэлт бий болсон үе л дээ.
Б.Баатарзориг. Дэлхий тэр чигээрээ өөрчлөгдөөд л, огт өөр оюун санаагаар явах болсон. Яг тэрний контраст дээр аймаар их аллага, хүчирхийлэл, зөрчлүүд гарсан байна. Бидний бодлоор дэлхий тэр чигтээ дайн дажингүй байвал сайхан байх гээд байдаг. Гэтэл манай Азид дайн байхгүй ч, Ойрх Дорнодод хэн нэгэн байлдаж л байна. Тэгэхээр амар амгалан гэдэг бол утопи бүтэшгүй санаа. Тэгэхээр тэр Улаан байшин гэдэг бол коммунизмын дүрслэл. Тэр бүтэшгүй санааг өндөг барьсан Ленинээр төлөөлүүлж, тэр зууны эхэн үеийн хүмүүсээр дүрсэлсэн.
Гурван Цөмөөхэй байгаа. Хятад, Орос, Манж гурав гэдэг нь хувцас хунараар нь ялгагдана. Тэгээд тухайн үеийн Төв Азид болж Оросоос эхлээд Вьетнамын далай хүртэл тэр чигтээ улаарч байгаа тэр түүх явсан газраа бүгдэд нь яг адилхан үзэгдэл үлдээсэн.
Гярхай хүмүүс бол харна. Мэдэхгүй хүмүүст бол ази зураг л байгаа. Зургийн нэр утга санааг тодотгохгүй, гол үзүүлж байгаа дүрслэл нь Ленин л байна. Ленингээс ургуулаад бодох юм бол харагдана. Үелсэн гурван давхар сүм байгаа. Тэр чинь өөрөө нэг кастыг илэрхийлнэ. Хамгийн дээд талд нь цагаан захтай эрхтнүүд ч юм уу. Ерөнхийдөө гол дүр гэх юм бол Б.Номингийнх Дүртэдагва хэвээр байж байгаа.
Минийх бол Микки Маус эсвэл чоно гэсэн хоёр дүр байгаа. Микки Маус нь илүү нийгмийн талын дүр, чоно нь бол илүү тэр нийгэм, Микки Маусын эсрэг дүр. Тэгэхдээ илүү нүүдэлчдийг тодорхойлж байгаа.
Индиан үг байдаг шүү дээ. “Хүний дотор сайн, муу хоёр чоно байдаг. Алийг нь илүү тэжээнэ, тэр чинь л том болно” гэдэг.
Б.Баатарзориг. Би ч Бөрт Чоно, Гоо Марал гэдэг гурвалаасаа эхэлж бодоод чоно юм байна даа гэж боддог. Хүн бүрд өөрийн эзэмшиж бий болгосон дүр байдаг шиг, бид хоёр сүүлийн хэдэн жил дандаа энэ л дүрүүд дээрээ төвлөрч ажилласан. Одоо сүүлдээ бол бүтээх гэж байгаа бүтээл нь өөрөө юм аа харуулчих болов уу гэж бодоод байдаг. Бид хоёрын техникийн хувьд мэдрэмжээс илүү агуулга, утга санаа нь илүү чухал байдаг. Мэдээж мэдрэмжийг өнгө ч юм уу, өгөгдөл зохиомжоор хөглөж явна л даа. Сайн чадахгүй ч үе байж болно. Тэгэхдээ агуулгадаа илүү тулж ажиллаад байгаа.
Агуулга баялаг, цул байхаар үзэгчдэд сонирхолтой, цаг хугацаа орон зайгаар аялах боломж таны бүтээл гаргаж өгдөг байх. Та сая антропологичидтой хамтарч их ажиллаж байгаа гэсэн. Тэгэхээр антропологийг сонирхож байгаа хүмүүс урт цаг хугацаанд, том газрын зурган дээр, шувууны харах түвшнээс эхлээд олон байршилд хардаг болохоор таны бүтээл их “мөлжүүртэй” байдаг болов уу?
Б.Баатарзориг. Анх Судлаач Д.Бум-Очир бид хоёрт болон өөр уран бүтээлчдэд хандаад Кэмбрижийн Их сургуулийн антропологичдын судалгааны бүтээлийг хамтатгасан үзэсгэлэн Лондонд гаргах хамтын ажиллагаа эхэлсэн. Тэр цагаас хойш дандаа энэ чиглэлийн хүмүүстэй ажилладаг болсон.
Гадаадад биенналь, үзэсгэлэнд оролцох болоход бүтээлээ хэрхэн сонгож явуулдаг вэ?
Б.Баатарзориг. Зохион байгуулагчдаас нь эхлээд санал ирнэ. Манай биенналийн концепц нь ийм байдаг. Тэгэхээр танд ийм бүтээл байна уу? Байхгүй бол ийм бүтээл хийгээд оролцооч ээ гэж урьдаг. Бангкок биенналь бол намайг шинэ зураг зурчих гэж санал болгосны дагуу орсон. Тэр биенналь удахгүй Азидаа мундаг хүчтэй болох байх. Нэг хэсэг урлагийн төвлөрөл Солонгост их хүчтэй байлаа шүү дээ. Одоо нөлөөллийн төв нь урагшлаад л байгаа юм шиг харагддаг.
Эдийн засгийн өсөлтөө дагадаг юм болов уу?
Б.Баатарзориг. Одоо Сингапур, Тайланд, Вьетнам руу хүчтэй хөгжих байх. Манай улс 2012 онд эдийн засаг 17% өсөхөд Хонконгийн галерейн салбар манай Улаанбаатарт орж ирж байсан. Тэгэхээр эдийн засгийн өсөлт, урлагийн эрэлт хоёр цуг байна л даа. Дүрслэх урлагийн салбарын бүх хүн Паул гээд агентыг мэднэ дээ. Тухайн үед М.Эрдэнэбаяр ахтай уран бүтээлийн гэрээ хийж байсан бол залуучууд бид нарыг шууд сарын мянган долларын цалинтай гэрээт зураачаар ажилд авч байсан шүү дээ. Манай монголчууд маш авьяаслаг, жил бүр шинээр зурдаг залуус олноор гарч ирдэг. Харин цаг үе, технологийн хөгжил өөрөө шинэ сорилт болох хандлагатай байна.
Хиймэл оюунаар Гибли студи шиг зургийг хэдхэн хоромд гаргаж уран бүтээлчдийг хоёр хэсэг талцуулаад авлаа. Залуучууд энэ цаг үед “Би ер нь уран бүтээлч болох хэрэг байна уу, урлагийн чиглэлээр суралцах хэрэгтэй юу” гэж эргэлзэж байна.
Цаашид хиймэл оюун улам л хөгжих байх. Гэтэл уран бүтээлч хүн өөрийгөө энэ сорилтод яаж илүү сайжруулах хэрэгтэй вэ?
Б.Баатарзориг. Номин, юу гэж бодож байна?
Б.Номин. Би л чамаас тэгж асуух гэж байхад. (инээв)
Б.Баатарзориг. Уран бүтээлч болъё гээд ч шууд болчихдог эд биш байх. Хувь заяанаас гадна хүн өөрөө дуртай байж, дурлаж байж болно. Сургууль бол ерөнхий анхан шатны онолыг л эзэмшүүлээд, зураач гэдэг хүнийг бий болгох процессын эхлэлийг л тавьж байгаа. Зураач болно гэдэг дамжлага бол авьяастай байхаас өөр. Авьяастай хүмүүс байна. Аягүй хурдан хийж чаддаг ч гэсэн тэр байгалийн өгөгдөл энерци нь дуусаад нэг газар тулаад зогсдог. Нэг их үнэлэгдэхгүй байх нь ч бий.
Ер нь олонх нь тийм байж магадгүй юу. Өөрөө уран бүтээлч гэхээс илүү үзэгч, таашаагч болоод үлддэг бололтой.
Б.Баатарзориг. Ямар ч авьяасгүй гэж үнэлэгдэж байсан хүн явцын дунд арав, хорин жилийн дараа огт өөр байрлал дээр байх тохиолдол зөндөө байна. Ихэнх нь ч тийм байж мэднэ.
Тэгэхээр уран бүтээлч болно гээд л болчихгүй. Гол нь урлаг гээд найруулдаг ч бай, тайзан дээр гардаг ч бай залуу байхдаа хүний амьдралын дөрвөн жилийг урлагт суралцах гэж өнгөрөөлөө гээд алдах юм бол байхгүй гэж хэлнэ. Хүн дуртай л бол урлагийн аль нэг салбарт суралцаад төгслөө гэхэд дахиад өөр мэргэжил сонгосон ч илүү өөр мэдрэмжтэй, илүү олон талаас нь юмыг хардаг болж болно.
Зурахын хувьд бол тодорхой хэмжээгээр өгөгдөл бол шаардана. Төгсөөд гарсны дараа бол зурах өгөгдлөөр биш харин сэтгэлгээ нь аливааг олж харах, тунгаах чадвар илүү шаардагдана. Сургууль төгссөн болгон зураач биш, төгсөөгүй болгон зураач биш гэсэн үг бас биш.
Урлагийн түүх ном дээр Ч.Болдбаатар бол сургууль төгсөөгүй хүнийг “Гэнэн зураач” гэж тодорхойлж бичсэн байдаг.
Б.Баатарзориг. Үгүй, ээ яах вэ. Ном чинь янз, янз шүү дээ (инээв).
Б.Номин. Одоо угаас авьяастай бөгөөд дуртай бол сургууль төгссөн төгсөөгүй өөрийгөө яаж ч хөгжүүлж болохоор цаг үе байна шүү дээ. Бид нарт сургуулийн диплом төгссөнөөс хойш хэрэг болсон, үзүүлсэн юм их л цөөхөн дөө. Тэрийг төгссөн гэж бас өөртөө итгэлтэйгээр цаашаа явдаг хүмүүс байна.
Б.Баатарзориг. Зураач Д.Дорждэрэмтэй би саяхан ярилцаж байлаа л даа. Дэрмээ баримал руу гүнзгий ороод, цааш нь улам суралцах хэрэгтэй байна гэж ярихад нь би, “Чи болчхоод байгаагаа мэдэхгүй, суралцаад байна гэж бодоод байвал яах вэ” гэж асуусан юм. Тэгэхээр тэр уран бүтээлчийн хувьд сургууль, хөтөлбөр гэдэг шууд хайрцаглаад, “За, чи төгсчихлөө. Одоо хий” гэдэг нь бас аягүй чухал байх шиг. Тэгэхээр хүмүүст бол би хэзээ ч “Битгий сур” гэж хэлж чадахгүй. Сур, сурах л ёстой. Төгсчих л хэрэгтэй.
Б.Номин. Тууштай байх, тэвчээртэй байх хэрэгтэй. Дуртайгаас гадна. Би бол сургууль төгссөнийхөө дараа өөрийнхөө зурж байсан зургуудыг санаж л байна. Одоо би тийм зураг харах юм бол, “Ээ, энэ хүн зураач болох уу. Энэ явахгүй ээ” л гэж хэлнэ.
Нэг байрандаа удаан байдаггүй хүмүүст бол тэр том зургийг удаан сууж дуусгана гэдэг бол…
Б.Баатарзориг. Тэвчээрийн юм бас байгаа шүү. Эхлээд сууж сурдаг. Их хөдөлгөөнтэй хүүхдүүд цагт баригдаж сурна.
Б.Номин. Бид нарыг багш цоожилчихдог, орой болтол гаргадаггүй байсан. Бусад лекц юу зааж байсныг одоо санахгүй байна. Ганцхан сууж сурсан нь үлдсэн байна.
Б.Баатарзориг. Одоо бол үеийнхний бүтээлийг харж байхад бараг л суусны л ялгаа гарч байгаа.
Одоо үеийг бодоход та хоёрыг оюутан байхад интернэт, сатаарал хамаагүй бага байсан болов уу?
Б.Номин. Гар утас ч бараг байгаагүй байх.
Б.Баатарзориг. Гар утас ч байсан л даа. Ийм том, Siemens S4. Одоо тэгэхдээ бид нар өөрсдийнхөөрөө сэтгээд юмыг дүгнээд байж болохгүй. Технологи бол хөгждөгөөрөө хөгжинө. Гол нь хэт онолдоод байх биш уран бүтээлч хүний чинь гар л ажиллах ёстой шүү дээ.
Хиймэл оюунаар жишээ нь та хоёрын дүр, дүрслэлийг ашиглаад зураг гаргаад байвал та хоёр яах вэ?
Б.Номин. Хүч хүрэхгүй, барьж чадахгүй юмыг яах билээ. Нэгэнт л энэ цаг үед нь төрсөн, амьдарч байгаа хойно.
Б.Баатарзориг. Зарим нэг зүйлийг тоогоод хэрэггүй. Тэгээд явж л байна биз. Нөгөө талд сонгодог, жинхэнэ урлаг байдгаараа байж л байна.
Ярилцлагын үеэр асуугаагүй, танд өөр хэлмээр байсан зүйл байгаа юу?
Сүүлийн үед бидний нэг дуртай хийх болсон зүйл бол аялах болсон. Аялж байгаа гэхээсээ илүү дэлхийн олон оронд очиж ажиллаж байгаа. “Санаа чухал” гэж их бодож байна. Санаа нь байгаад технологи, арга ажиллагаа нь бүтээгүй зүйлийг бас хийх хэрэггүй юм байна. Жаахан нөөж байгаад болох үед нь оролдъё гэж боддог болсон. Одоо Туркээс Казакстан хүртэл Торгоны замаар соёлуудын хоорондын харилцан хамаарал ямар байна вэ гэдгийг бас нэлээн сонирхож байна.
Бусад Нийтлэлүүд
Buro 24/7-гийн сонголт
Редакторын Сонголт
Buro 24/7-гийн сонголт
Урлаг Соёл / Дүрслэх Урлаг & Театр